Belirsizlik büyüdükçe kuşku haklılaşır!

17.09.2025 00:00

Muharrem DEĞİRMEN /GÖZLEM
muharremdegirmen @ gmail.com

İznik Gölü'nün kıyısında başlayan hareketlilik, Orhangazi'nin ortak geleceğine ilişkin basit bir yatırım tartışması değil; suya, ekosisteme ve kent ahlakına dair temel bir sınav. Kepçelerin hangi amaçla çalıştığına dair belirsizlik sürerken kamuoyu haklı olarak soruyor:

Gerçek niyet ne?

Balıkçıların can güvenliğini sağlayacak, fırtınada sığınak olacak bir barınak mı planlanıyor, yoksa bu başlık yalnızca gölden su çekmeye, kıyıyı derinleştirmeye, kanalları genişletmeye giden yolun üzerini örten bir kılıf mı?

Eğer amaç dürüstçe tanımlanmış bir kamu yararı ise neden her şey bu kadar kapalı yürütülüyor, neden halk toplantıları, bağımsız uzman raporları, açık veri paylaşımı yok? Proje gerçekten balıkçıyı, kıyı emniyetini, arama-kurtarma kapasitesini gözetiyorsa, neden en uygun görülen alanlar olan Yeniköy altı ve Narlıca masada değil; neden en kırılgan kıyı parçaları hedef seçiliyor?

Sorular büyüyor çünkü belirsizlik büyüyor.

Her ciddi kıyı projesi öncesinde çevresel etki değerlendirmesi yapılır, su bütçesi ve sediman dengesi hesaplanır, kıyı kenar çizgisi ve imar bütünlüğü gözetilir. Bu süreçler yalnızca teknik prosedür değildir; toplumun rızasını, yerel bilgi birikimini ve ekolojik sınırları aynı masada buluşturmanın asgari şartıdır. Peki burada bu şartlar yerine getiriliyor mu?

Kıyı boyunca yaşayan yurttaşların, su ürünleri kooperatiflerinin, küçük ölçekli balıkçıların, zeytinlik sahiplerinin, kıyı ekoturizmi yapan esnafın görüşü alınmış mıdır?

Gölün su seviyesinde yıllardır gözlenen dalgalanmalar ortadayken, kıyı tabanına müdahale hangi hidrobiyolojik etkilere yol açacaktır?

Plankton topluluklarının, üreme dönemindeki türlerin, sazlık ve kamışlıkların, kıyı kuşlarının yaşam döngüsü nasıl etkilenecektir?

Gölün karakterini belirleyen o hassas denge, bir kez bozulduğunda telafisi mümkün müdür?

Orhangazi yalnızca göl kıyısında bir yerleşim değil; gölün suyuyla yaşayan bir tarım, gölün esintisiyle serinleyen bir şehir, göl manzarasıyla nefes alan bir kamusal hayat. Kıyıya atılan her kazık, her dolgu, her derinleştirme, zeytinciden balıkçıya, kıyı kahvesindeki esnaftan çocuklarıyla yürüyüş yapan ailelere kadar uzanan geniş bir toplumsal zinciri etkiliyor. Tam da bu nedenle mesele bir müteahhitlik faaliyeti değil, bir kent sözleşmesi sorunudur. Kent sözleşmesi, en basit haliyle, "kamu gücü kullanılırken kamunun bilgisi ve rızası esastır" ilkesidir. Bu ilke askıya alındığında yalnızca doğa değil, demokrasi de yara alır. O halde sormak zorundayız: Gerçek niyet ne?

Kamu yararı adına atıldığı söylenen adımlar neden kamuoyunun gözünden kaçırılıyor?

Proje haritaları neden şeffaf bir biçimde yayımlanmıyor, su bütçesi ve risk senaryoları neden bağımsız uzmanlara açılmıyor? Kıyı boyunca yapılacak bir barınağın en basit güvenlik gerekçeleri bile, yer seçimi bilimsel değilse, çelik gibi beklentileri kumda kale gibi bırakır. Dalgakıran yanlış yere konursa, kıyı erozyonu hızlanır; dip taraması bilinçsiz yapılırsa, bulanıklık artar, oksijen rejimi bozulur; kanal derinleştirme gölün iç dinamiklerini değiştirirse, bir sonraki kurak mevsimi çok daha ağır yaşarız. Bu riskler masa başı ezberlerle değil, ölçümle, veriyle, yerel deneyimle ve iyi niyetle yönetilir. İyi niyet ise gizlilikten değil, açıklıktan anlaşılır.

İznik Gölü, yalnızca bir su kütlesi değildir; kültürel bellek, biyolojik çeşitlilik ve bölgesel iklim dengesi açısından bir yaşam alanıdır. Gölün üzerinde hak iddia eden kurumlar, aslında kamunun emanetini yönetir. Emanet yönetiminin bir numaralı şartı hesap verebilirliktir. Kaçak su alımları, keyfi derinleştirmeler, "ön hazırlık" adı altında fiili başlatmalar, mevzuatın öngördüğü izin ve denetim süreçlerini fiilen by-pass ediyorsa, burada kamu düzeni zedelenir. O halde, kâğıt üzerindeki gerekçelerle sahadaki uygulamalar örtüşüyor mu? Gerçek niyet ne?

İşin bir de yerel ekonomi boyutu var.

Balıkçı barınağı gerçekten balıkçılığın altyapısını güçlendirecekse, küçük tekne sahiplerinin finansal yükü nasıl hafifletilecek, kooperatiflerin kapasitesi nasıl artırılacak, kıyı güvenliği için kaç eğitimli personel, hangi donanımla konuşlandırılacak?

Bu soruların net planları olmadan "barınak" sözcüğü yalnızca bir tabela olarak kalır. Tersine, eğer kıyı derinleştirme ve su alma altyapıları bu başlık altına gizleniyorsa, balıkçılık bir kez daha büyük projelerin gölgesinde figüran haline getirilir. Balıkçıyı koruyan, kıyıyı savunan, gölü yaşatan planlar somut hedefler, takvimler ve bütçelerle konuşur; belirsizlikle değil.

Tam da bu noktada kamuoyuna ilk uyarıyı getiren siyasal sorumluluğa dikkat çekmek gerekir. İYİ Parti Orhangazi İlçe Başkanı Bülent Bakış, konuyu Orhangazi'nin menfaatleri adına gündeme taşıyan ilk isim olarak öne çıktı. Göl üzerinde atılacak her adımın şeffaflıkla, bilimsel verilerle ve katılımcı usullerle yürütülmesi gerektiği, bu meselenin kişisel veya kurumsal kazanç hesaplarına bırakılamayacağı vurgusu, yerelin vicdanına tercüman oldu. Bu tavır, salt bir eleştiri değil; kentin müştereklerine sahip çıkan bir çağrı niteliğinde. Çünkü Orhangazi'nin gerçek menfaati, günübirlik gösterişli işler değil, uzun ömürlü ve adil çözümlerdir.

Bir köşe yazarının görevi taraf tutmak değil, kamu vicdanının aklını diri tutmaktır.işte bende bu soruları sormak ve gündeme taşımak zorundayım Orhangazi adına. İddialara, sorulara cevabı olan ilgililerin cevap ve açıklamalarını da burada yayınlayacağız.

Projenin bütünleşik bir su yönetim planı var mı?

Gölün çekilme eğilimiyle mücadele için hangi somut adımlar atılıyor? Kıyı yapılaşmasına paralel bir yeniden doğal alan kazanımı hedefleniyor mu?

Göl çevresindeki atık yönetimi, sızıntı riski, tarımsal girdilerin su kalitesi üzerindeki etkileri, yeni bir liman/barınağın trafik ve gürültü baskısı gibi unsurlar bütüncül bir risk matrisinde değerlendirildi mi?

"Can güvenliği" denildiğinde bunun kapsamı yalnızca teknelerin dalgadan korunması mı, yoksa gölde olası kirlilik kazalarına, ani su çekilmelerine, yangın ve sel gibi afet senaryolarına hazırlık da dahil mi?

Eğer dahilse, hangi ekipman, hangi eğitim, hangi alarm protokolleri devrede olacak?

Gelin bir doğruluk testi yapalım.

İlk ilke, açıklık: Proje belgeleri, yer seçimi kriterleri, hidrolojik ve ekolojik raporlar herkesin erişimine açık mı?

İkinci ilke, katılım: Yerel halk ve meslek örgütleriyle gerçek müzakereler yapıldı mı, sahici itirazlar planı değiştirdi mi?

Üçüncü ilke, bağımsızlık: Değerlendirmeyi yapan uzmanlar proje sahiplerinden idari ve mali olarak bağımsız mı?

Dördüncü ilke, telafi ve eşik: Tahribat riskine karşı somut telafi planları, geri döndürülemez eşikler için kırmızı çizgiler kondu mu?

Beşinci ilke, adalet: Maliyet ve fayda dağılımı adil mi; doğrudan etkilenene adil geçiş mekanizmaları var mı?

Bu beş sorudan biri bile "hayır" ise, frene basmak kamusal aklın gereğidir. Çünkü kıyıda yanlış bir hamle, gölün tamamında zincirleme etki yaratır.

Kıyı projeleri çoğu zaman büyük vaatlerle gelir: istihdam, hareketlilik, turizm. Vaatlerin bir bölümü gerçekleşir, bir bölümü kağıtta kalır; fakat ekolojik tahribat kalıcı olduğunda, kazanç kalemleri hızla erir. Gölün bir yaşam destek sistemi olduğu gerçeği unutulduğunda, kısa vadeli ekonomik parıltı uzun vadeli yoksulluğa dönüşür. Orhangazi'nin yarını, günü kurtaran değil, yarını garanti eden işlere muhtaç. Bu yüzden mesele bir "yapılsın mı yapılmasın mı" basitliğine sıkışmamalı; "nasıl, nerede, hangi sınırlar içinde, kimin denetiminde, hangi verilerle" sorularının tümüne ikna edici yanıt verilmeden tek bir kazma vurulmamalı.

Halkın bilgi alma hakkı, çevresel adaletin kalbidir. Bu hakka saygı göstermeyen her girişim, daha ilk günden meşruiyetini tüketir. Şeffaflık sadece nezaket değil, güvenliğin de sigortasıdır. Çünkü gecenin bir vakti sahile inen bir kepçenin yarattığı belirsizlik, sabahın aydınlığında yayımlanmış bir raporla, ilan edilmiş bir toplantı tutanağıyla, ölçüm verilerinin ham halleriyle giderilebilir. Toplum, saklanmayan gerçeklerle barışır; saklanan gerçekleri büyüteçle incelemeye başlar. Şu an yaşanan tam da budur: Belirsizlik büyüdükçe kuşku haklılaşır ve haklı kuşku tek bir soruda düğümlenir. Gerçek niyet ne?

Cevap, kâğıt üzerinde yazılan cümlelerde değil, sahada atılan adımlarda yatar. Eğer sahadaki adımlar balıkçının yaşamını kolaylaştırıyor, kıyı güvenliğini kanıta dayalı olarak artırıyor, gölün su rejimini ve ekosistemini koruyor, yerel ekonomiyi adil biçimde destekliyor ve bütün bunları halkın gözü önünde, hesap verebilir bir yönetişimle yapıyorsa, kimse itiraz etmez. Fakat adımlar bunun tersini işaret ediyor, sessizlik ve telaş arasındaki bir bölgede ilerliyorsa, Orhangazi'nin hafızası bu dönemi, gölün kaderinin kapalı kapılar ardında yazıldığı bir dönem olarak kaydeder. Bu da hiçbirimizin kabul edebileceği bir miras değildir.

Bugün yapılması gereken bellidir: Bütün proje belgelerinin ivedilikle kamuoyuna açılması; bağımsız bir bilim kurulunun sahaya inerek su bütçesi, sediman dengesi, biyolojik çeşitlilik ve kıyı morfolojisi açısından detaylı bir etki değerlendirmesi hazırlaması; yer seçiminin sıfırdan, ekolojik duyarlılık ve güvenlik kriterleriyle test edilmesi; gölün bütününü kapsayan bir yönetim planının, yerel paydaşların aktif katılımıyla güncellenmesi; her adımın zaman çizelgesi, mali kaynağı ve sorumlu kurumlarıyla birlikte, herkesin anlayacağı bir dille yayımlanması. Bunlar lütuf değil, anayasal birer yükümlülük düzeyinde kamusal ödevlerdir.

Orhangazi, gölün kıyısında büyüyen bir umut olarak kalmak istiyorsa, gölün hakkını savunmak zorunda. Bülent Bakış'ın açtığı şeffaflık ve kamu yararı çağrısı, siyasal rekabetin değil, ortak aklın konusu olarak görülmeli. Bugün sorulacak sorular, yarın çocuklarımızın yüzüne bakabilmek içindir.

Ve o soruları toparlayıp tek cümlede yeniden sormanın zamanı geldi:

Gerçek niyet ne?