İptal Kültürü: Adalet mi, Linç mi?

25.06.2025 00:00

İlayda AKKOYUN / GENÇ BAKIŞ
ilaydaakkoyun16 @ gmail.com

Günümüzde bir tweet, bir video ya da bir cümle… Yıllar önce söylenmiş olsa bile saniyeler içinde gündemde her an yer alabiliyor. Peki bu sosyal medya hesaplaşması gerçekten bir adalet arayışı mı, yoksa dijital çağın modern linci mi?

İnternetin sunduğu özgürlük alanı, bazen insanların boynuna ilmek gibi dolanabiliyor. Geçmişte söylenmiş bir görüş, düşünmeden yapılan bir paylaşım, belki de bilinçsizce atılmış bir yorum… Yıllar sonra yeniden şekilleniyor ve kişiyi toplum önünde sorgusuz sualsiz suçlayabiliyor. İşte tam bu noktada karşımıza "iptal kültürü" çıkıyor.

Bu kültür, çoğu zaman haklı tepkilerin sonucu olabiliyor. Cinsiyetçilik, ırkçılık, istismar gibi ciddi meselelerde toplumun sesini yükseltmesi elbette çok büyük bir önem arz ediyor. Ama bazen bu yükselen ses öyle bir çığlığa dönüşüyor ki, karşıdaki kişiyi dinlemek, anlamak ya da değişimine şans tanımak maalesef mümkün olamıyor.

İptal etmek mi, yüzleşmek mi?

Bir kişi hatalı bir davranış sergilediğinde onu hiçe saymak yerine, neden o hatayla yüzleşmesini istemiyoruz, kendini anlatabilmeye fırsat vermiyoruz? İnsanlar zamanla değişebilir, pişmanlık yaşayabilirler. Toplumsal bilinçlenme, birini "yok etmekten" değil, onu eğitmekten, geliştirmekten, anlayarak çözüm üretmekten geçmiyor mu?

Kim karar veriyor neyin "iptal" edileceğine?

Sosyal medya çoğu zaman mahkeme gibi işliyor ama hâkim kim? Herkesin bir anda "doğrucu, herşeye hakim" olduğu bu platformda, bazen duygular, bazen öfke, bazen de sürü psikolojisi karar veriyor. Gerçekten adalet sağlanıyor mu, yoksa linç kültürü yeni bir eğlence mi hâline geldi?

Bir örnek: Kevin Hart ve Oscar töreni

Amerikalı komedyen Kevin Hart, yıllar önce attığı bazı homofobik tweetler nedeniyle Oscar sunuculuğundan istifa etmek zorunda kalmıştı. Üstelik bu tweetler üzerinden özür dilemiş ve değiştiğini defalarca belirtmişti. Ama sosyal medya affetmedi. Bu olay, iptal kültürünün nasıl geri dönülmez kararlar doğurabildiğini gösteriyor. İnsanlara ikinci bir şans verilmediğinde, toplumsal ilerleme nasıl mümkün olabilir?

Peki ya biz bir gün iptal edilirsek?

Kendimize hiç sorduk mu: "Ben geçmişte yaptığım bir şey yüzünden toplum önünde tamamen silinmek ister miydim?" Birilerini kolayca yargılıyorken , bir gün o eleştirinin ucunda biz olursak ne hissederiz, hangi psikolojiye sahip oluruz? Empati kurmak, dijital çağda kaybettiğimiz en büyük değerlerden biri oldu belki de.

Daha adil bir dijital dil mümkün mü?

İptal kültürünün sınırları yeniden çizilmeli. Eleştiri elbette olmalı, ama linç değil. İnsanların hatalarını görmesi, özür dilemesi ve değişmesi için bir alan açılmalı. Aksi takdirde dijital adalet, gerçek adaleti gölgede bırakmaya devam edecek. Ve biz asla tanımadığımız seslerini bile belki hiç duymadığımız insanlar tarafından yargılanacak kendimizi hep suçlu hissedeceğiz.

İptal kültüründe en tehlikeli şeylerden biri de şu: birini tamamen "yok saymak". Bazen insanlar sadece yaptıklarıyla değil, kimlikleriyle hedef hâline geliyor. Yani artık yaptıkları değil, varlıkları sorun olarak görülüyor. Bu da toplumda kutuplaşmayı derinleştiriyor. İnsanlar, farklı düşünmeye cesaret edemiyor çünkü bir gün hedef tahtasına kendilerinin oturtulacağından korkuyor.