LOZAN’IN YÜZYILLIK DİRENCİ VE PAPA ZİYARETİ

03.12.2025 00:00

Türkiye son günlerde Papa'nın ziyareti etrafında şekillenen tartışmalarla çalkalanıyor. Bu tartışmanın merkezinde yalnızca dini bir liderin Ankara'ya ya da İznik'e gelişi yok; esas mesele, Lozan'ın belirlediği egemenlik çerçevesinin uluslararası alanda yeniden sınanmaya çalışıldığı yönündeki güçlü kanaattir. Ziyaret ne kadar "dostane" ya da "protokol gereği" olarak sunulsa da, Türkiye'nin tarihsel hafızası bunun çok daha derin bir arka planı olduğunu biliyor.

Lozan, Türk milletinin ayağa kalkışı, devletin uluslararası hukukta yerini alışı ve Anadolu'nun yeniden Türk yurdu olarak tescil edilişidir. O gün masaya oturan heyet yalnızca bir barış anlaşmasını imzalamamış, aynı zamanda Türk kimliğinin siyasal meşruiyetini dünyaya kabul ettirmişti. Bu nedenle Lozan'ın her maddesi bir kimlik savunmasıdır; Anadolu'nun bütününde Türk milletinin iradesinin geçerli olduğunun uluslararası ilanıdır.

Bugün Papa'nın İznik'e yönelik özel ilgisi, bazı çevrelerde "yüzyıl önce kapatılan hesapların yeniden yoklanması" şeklinde okunuyor. İznik, Türk tarihinin Anadolu'daki köşe taşlarından biridir. Sadece bir şehir değil; fetihten bu yana Türk egemenliğinin kültürle, devlet aklıyla ve toplumsal hafızayla perçinlendiği bir mekândır. Bu nedenle, dış dünyanın bu bölgeye her özel yönelişi Türkiye'de doğal olarak siyasi bir hassasiyet yaratır.

Papa'nın ziyaret programında İznik'in öne çıkması, ekümeniklik tartışmalarının yıllardır açık kapı arayan çevrelerde yeniden gündemleşmesi, Lozan'ın çizdiği sınırların sembolik de olsa esnetilmek istenip istenmediğini akıllara getiriyor. Bu ülke tarih boyunca farklı müdahale biçimlerini tecrübe etti; misyonerlik faaliyetlerinden kültürel nüfuz girişimlerine, emperyal projelerden toplumsal ayrıştırma denemelerine kadar çok sayıda örnek yaşandı. Atatürk'ün eğitim politikalarında aldığı sert tedbirler, tam da bu nedenle milli kimliğin dış baskılara karşı korunması amacı taşıyordu. Din değiştirme baskıları, cemaat temelli örgütlenmeler ve yabancı okulların toplumsal mühendisliğe dönüşme ihtimali, o dönemin yöneticilerini haklı olarak kaygılandırmıştı.

Bugün Papa ziyaretiyle yeniden gündeme gelen tartışmalar, bu tarihsel refleksin tesadüf olmadığını gösteriyor. Türkiye sadece bir diplomasi masasında değil, kültürel ve siyasi alanlarda da bağımsızlığını korumak zorundadır. Lozan'ın ruhu, yalnızca sınırlarla ilgili değildir; milletin kimliğinin dış güçler tarafından şekillendirilmesine karşı konulmuş bir siyasal iradedir.

Türklük meselesi bu noktada devreye giriyor. Bu coğrafyada bin yıldır devam eden varlığımız, yalnızca askeri fetihlerle değil, kültürel bir bütünlük ve toplumsal süreklilikle anlam kazanmıştır. Türk milleti, Anadolu'nun kaderini belirleyen asli unsurdur. Bugün de uluslararası aktörlerin Türkiye'ye yönelik her hamlesi, doğrudan ya da dolaylı olarak bu kimliği hedef alan bir boyut taşıyabiliyor. Bu nedenle Papa'nın ziyareti yalnızca dinî bir tören olarak görülemez; tek başına bir iyi niyet sembolü gibi sunulamaz. Tarihsel arka plan, Türkiye'yi doğal olarak dikkatli olmaya zorlar.

Elbette Türkiye her dini lidere, her devlet başkanına kapısını açacak olgun bir ülkedir. Ancak mesele, ziyaretin diplomatik yüzünden çok, ardındaki tarihsel bağlamın nasıl yorumlanacağıdır. İznik üzerinden yapılan her uluslararası vurgu, Lozan'ın teyit ettiği milli egemenlik kavramını ister istemez yeniden gündeme getirir. Türkiye, Lozan'da kazandığı hakların geriye gitmesine asla izin vermeyecek bir millet bilincine sahiptir.

Bu coğrafya nice imparatorluklar gördü, çok sayıda dış müdahale girişimine sahne oldu; fakat bugün hâlâ Türk milletinin egemenliği geçerlidir. Papa'nın ziyareti de bu gerçeği değiştirecek bir güç değildir. Tam tersine, Türkiye'nin kendi kimliğini koruma iradesinin ne kadar güçlü olduğunu bir kez daha ortaya koymuştur.

Tartışmanın merkezinde Papa değil, Türkiye'nin Lozan'la taçlanan egemenlik bilinci vardır. Türkiye'nin tepkisi diplomatik değildir, tarihidir; sezgisel değildir, tecrübe doludur. Çünkü bu topraklarda egemenlik bir imza değil, bin yıllık birikimdir.