MEHMET REFİK ATAY

09.09.2023 13:42

Orhangazi'nin Kuvveyi Milliye'de ve ilçe siyasetinde önemli isimlerden biri olan Mehmet Refik Atay, Kurtuluş Savaşında büyük rol oynamış ve Meclis kararı ile Gazi Mustafa Kemal tarafından İstiklal Madalyası ile ödüllendirilmiştir. Merhum Refik Atay ile ilgili bazı belgelerin ailesinden yazı dizisi yapılıp geri iade edileceği söyleneceğine rağmen kayboldu yalanı ile yok olması bugün anıları hakkında fazla bilgi sahibi olmamamıza nedendir.

Refik Atay ile ilgili en kapsamlı biyografi çalışması Tarihçi Raif Kaplanoğlu, tarafından hazırlanmıştır. Kaplanoğlu, tarafından derlenen ve hazırlanan biyografide Refik Atay'ın Milli Mücadelede oynadığı rol ile ilgili net bilgilere böylelikle sahip olabiliyoruz. İşte Kaplanoğlu'nun kaleminden Refik Atay ve Milli Mücadele:

Refik Bey(Atay): 1307/1889 tarihinde Orhangazi' de doğdu. Babasının adı Mehmet'tir. Refik Bey, ibtidai ve Rüştiyeyi bitirdi. Daha sonra idadi derecesinde özel öğrenim gördü. 1327/1909 yılında maliye katibi oldu. 337/1919 yılında Orhangazi, Yalova ve Gemlik Müdafa-i Hukuk Cemiyet başkanı olarak, Kurtuluş Savaşı'nın ünlü kahramanlarındandır. Milli Hareket sırasında da Kocaeli gurubunda görev almıştır. İşgal yılları sırasında Yunanlıların Yalova, Orhangazi ve Gemlik'te yaptıkları facia üzerine bizzat İstanbul' a gidip Sadrazam ile görüşüp yardım istemiş. Daha sonra da Kızılhaç nezdinde şikayette bulunarak olayı tüm kamuoyuna duyurulması sağlanmıştır. Daha sonra bölgeye gelen Uluslararası komiteye de Refik Bey rehberlik yapmıştır. Orhangazi ve çevresinin ilk fotoğrafları da bu heyette yer alan bir fotoğrafçı tarafından çekilmişti. Bölgemizde daha büyük olayların önüne geçen Refik Bey'e Orhangazi her zaman minnettar olmuş, bu nedenle Kurtuluştan sonra da 1.2.4. dönem Orhangazi İl Genel Meclis üyeliği yapmıştır. Bu yıllarda da Orhangazi için büyük çabalar göstermiştir.

Kurtuluş Savaşında Orhangazi ile ilgili en sağlıklı bilgileri Eylül 1919'dan itibaren yurdun her tarafında kurulmaya başlanan ve bu arada da Sivas Kongresinden sonra Bursa ilinde ilk kez Orhangazi'de kurulan Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti'nin üyesi merhum Refik Atay'dan öğreniyoruz. Yeni Orhangazi Gazetesinin 1 Ekim 1962 tarihli, nüshasında başlayarak yayınlanan bu hatırat bizim için en iyi kaynaktır.

Refik Atay, "Orhangazi İstiklal Harbi Hatıraları" başlığı ile yayınladığı hatıratın ilk bölümünde önce çökmekte olan Osmanlı İmparatorluğunda halkın, padişahın durumunu dile getirerek, 1918'den itibaren başlıyan işgali ve bu işgal sırasında azınlıkların vahşet ve zulümlerini anlatır.

Orhangazi'yi içine alan bölümü kendi deyişiyle:" Mustafa Kemal Paşa, Sivas'tan bütün memlekete seslendi. Bu badireden kurtulmak için "Ya İstiklal Ya Ölüm" parolasıyla çalışmak gerektiğini, bunun için memleketin her tarafında Müdafaa-i Hukuk Cemiyetlerinin kurulması zaruretine işaret etmiştir."

Kurtuluş Savaşındaki Orhangazi direnişi işte böyle başlar. Ancak o esnada henüz Orhangazi işgal edilmiş değildir. Bu arada İttihat ve Terakki Cemiyetinin hükümette olduğu tarihlerde yerlerinden edilen Ermeni azınlığa, Sadrazam Damat Ferit Paşa hükümetinin emriyle tekrar geri dönme olanağı verilir. Hatta Ermeni ailelerinin 50'şer lira para yardımı yapılarak, el konulan eşyanın geri verilmesi sağlanmıştır. Refik Atay'a göre Ermenilerin büyük bir kısmı bu para ile silah temin ederek ilçede çeteler meydana getirmiş ve Müslümanları yok etmek, parasını gasp etmek gibi hunharca hareketlerde bulunmuşlardır. Çetelerin İznik-Yalova-Gemlik şoselerinde yol bağı yaparak, halkı tetirgin etmesi, karşı harekete yol açmış ve halktan da silahlanan gruplar dağlara çıkarak eşkiyalığa başlamıştır. Atay, örnek olarak Tekke Mahallesindeki camiden kaldırılan Kasapların Ömer Ağa'nın 1.000 liralık fidye ile serbest bırakıldığını verir.

Köyden köye gitmenin güçleştiği ve Anadolu'nun aynı olduğu bu tarihlerde, (Eylül 1919 öncesi) Valilikten emekliye ayrılmış Baha Bey'in başkanlığında, Derviş Tarakçıoğlu ve Refik Atay'ın üye bulunduğu Orhangazi Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti kurulur.

Milli Mücadele Hatıratı ile kitabımızın kaynağı olan Refik Atay;(1893/1975)