Çeltik Ekimi 2026’da Tamamen Yasaklandı

10.12.2025 13:39

Orhangazi–İznik Gölü havzasında 2026 sulama sezonu için alınan "çeltik ekimi tamamen yasaklandı" kararı, yalnızca bölge üreticisini değil, Türkiye genelindeki çeltik üretim merkezlerini de yakından ilgilendiren bir tartışmanın fitilini ateşledi. Bursa İl Kuraklık Kriz Merkezi'nin 18 Kasım 2025 tarihli toplantısı ve DSİ'nin resmi yazılarıyla duyurulan yasak; göl kotunun kritik seviyelerin altına düşmesi ve su rezervlerinin ciddi ölçüde azalması gerekçesine dayanıyor.

Ancak kararın kapsamı ve sertliği, Orhangazi çiftçisini diğer havzalara kıyasla dezavantajlı bir konuma itti. Çünkü Türkiye'nin diğer çeltik merkezlerinde "alan daraltma", "kota", "sulama periyodu azaltma" gibi kademeli uygulamalar devreye alınırken; Orhangazi'de ilk adım doğrudan yasak oldu.

İZNİK GÖLÜ HAVZASINDA ÇELTİK TAMAMEN DURDURULDU

Göle bağlı tüm köylere gönderilen resmi yazılarda, 2026 sezonunda İznik Gölü'nden tarımsal sulamaya su verilmeyeceği açıkça belirtiliyor. Göl kotunun minimum işletme seviyesinin altına düşmesi nedeniyle özellikle çeltik gibi suyu yoğun kullanan ürünlere izin verilmeyeceği ifade ediliyor.

Bu karar, yıllardır çeltik üreten Orhangazi çiftçileri için ağır bir sonuç anlamına geliyor. Çünkü bölgedeki çeltik üretimi yalnızca ekonomik bir faaliyet değil; aile geleneği, bölgesel istihdam kaynağı ve yerel ekonominin temel taşlarından biridir.

Üreticiler, su sıkıntısını kabul ettiklerini ancak çözümün tamamen "yasak" olmasını doğru bulmadıklarını belirtiyor.

Onların ortak sorusu şu:

"Biz yılda sadece 40–50 gün su kullanıyoruz. Sanayi tesisleri ise 365 gün boyunca yeraltı suyu çekiyor. Yasak neden sadece bize geliyor?"

TÜRKİYE'NİN ÇELTİK HARİTASI: NEREDE NE UYGULANIYOR?

Yasağın etkisini değerlendirmek için Türkiye'nin diğer çeltik üretim bölgelerine bakmak gerekiyor. Çünkü çeltik, yalnızca Orhangazi'nin değil, Edirne'den Samsun'a, Balıkesir'den Çanakkale'ye kadar uzanan geniş bir üretim coğrafyasının ana ürünü.

Bu bölgelerde yaşanan su sıkıntıları ve uygulamalar şöyle:

TRAKYA VE MARMARA'DA DARALMA VAR, YASAK YOK

Türkiye çeltik üretiminin omurgasını oluşturan Edirne, İpsala, Gönen, Biga ve Keşan gibi havzalarda 2025 sezonu ciddi kuraklıkla geçti.

– Yağışların azalması ekim alanlarını daralttı,

– Birçok üretici su yetersizliğinden ekimi azaltmak zorunda kaldı,

– Rekolte kayıpları yüzde 20–30 arasında değişti.

Ancak dikkat çeken nokta şu:

Bu bölgelerde hiçbir yerde **çeltik tamamen yasaklanmadı**.

Uygulanan model:

– Suyun yettiği alanlarda sınırlı ekime izin verilmesi,

– Su yetersizliğinde bazı parsellerin boş bırakılması,

– Çeltik komisyonları aracılığıyla ön planlama yapılması şeklinde.

BAFRA OVASI: SU STRESİ VAR AMA YASAK YOK

Karadeniz'in çeltik merkezlerinden Samsun Bafra Ovası'nda da son iki yıldır su seviyesi ciddi şekilde azaldı. DSİ ve ziraat odaları üreticileri suyu bilinçli kullanma konusunda uyardı; sulama kanallarındaki düşüş kamuoyuyla paylaşıldı.

Fakat bölgedeki uygulama şöyle:

– Üreticiye "suyu dikkatli kullan" deniyor.

– Planlama sulama birlikleri tarafından sıkı takip ediliyor.

– Ancak çeltik ekimi tamamen durdurulmuyor.

Bu yönüyle Bafra, Orhangazi'nin aksine yasak yerine "kontrollü sürdürülebilirlik" modelini uyguluyor.

BÜYÜK MENDERES VE AYDIN: KISITLI SULAMA PROGRAMI

Su krizinin en sert hissedildiği Büyük Menderes Havzası'nda valilik, "kısıtlı sulama programı" ilan etti.

Bu kapsamda:

– Çiftçiye yalnızca bir defa su verilecek,

– Bazı ürünlere hiç su verilmeyecek,

– Kuraklık riskine göre ürün deseni yeniden planlanacak.

Burada da dikkat çeken nokta şu:

Yine **tam yasak** değil,

"bir defalık su",

"sınırlı kullanım",

"rotasyonlu sulama" modeli uygulanıyor.

ÇANAKKALE: DAMLA SULAMAYLA ÇELTİK ÜRETİMİ

Su sıkıntısını yasakla değil teknolojiyle aşan bir başka örnek ise Çanakkale. Burada Tarım Bakanlığı tarafından desteklenen proje kapsamında çeltik damla sulama sistemiyle yetiştiriliyor.

Bu modelle:

– Geleneksel çeltik sulamasına göre yüzde 70'e varan su tasarrufu sağlanıyor,

– Çiftçiye tohum ve ekipman desteği veriliyor,

– Ekim alanları kontrollü biçimde korunuyor.

Bu örnek, çeltiğin yasaklanmak yerine dönüştürülerek de sürdürülebileceğini gösteriyor.

PEKİ NEDEN SADECE ORHANGAZİ'DE TAM YASAK?

Bu sorunun yanıtı, hem bölgesel hem de yönetsel farklılıkları ortaya koyuyor.

1. İznik Gölü, bölgenin ana su kaynağı ve kritik seviyenin altına düşmüş durumda.

2. Göl kıyısında tarım, turizm ve sanayi faaliyetleri aynı anda yürütülüyor.

3. Yeraltı suyu kullanımının kontrolü yıllardır yetersiz kalmış durumda.

4. Göl, havzanın tek su deposuna dönüştüğü için yük çiftçiye yansıtılıyor.

Ancak bu noktada üreticinin itirazı net:

"Sanayinin gölden doğrudan su almaması kuraklığı bitirmiyor; çünkü sanayinin yeraltı kuyuları gölü besleyen aynı akiferden çekiliyor."

Bu itirazın karşısında resmi kararlarda sanayiye yönelik hiçbir kısıtlama maddesi bulunmuyor.

ÇİFTÇİYE GÖRE BU YASAK EKONOMİK VE SOSYAL BİR TASFİYE

Orhangazi'de çeltik üretimi sadece tarımsal bir faaliyet değil; bölgedeki birçok aile için kuşaklar boyu sürdürülen bir iş.

Yasağın olası sonuçları şöyle sıralanıyor:

– Çiftçi gelirinde sert düşüş,

– Bölgedeki işleme tesislerinin kapanma riski,

– Biçerdöverci, nakliyeci, işçi gibi zincirin tüm halkalarında iş kaybı,

– Tarım arazilerinin boş kalma tehlikesi,

– Çeltik üretiminin bölgesel olarak çökmesi,

– Gıda fiyatlarında artış.

Çiftçiler bunu şöyle ifade ediyor:

"Bu yasak bir ürün yasağı değil, bir yaşam tarzının, bir geleneğin, bir ekmeğin yasaklanmasıdır."

UZMANLARA GÖRE SORUN ÇELTİK DEĞİL, SU YÖNETİMİ

Su yönetimi uzmanları, Türkiye'de su tüketiminin en büyük payının tarımdan çok sanayi ve yerleşimden kaynaklandığını söylüyor. Çeltik ise toplam tüketimin içinde bölgesel bazda düşük bir paya sahip.

Uzmanlar şu tespiti yapıyor:

"Su yönetimi adil olmazsa tarım hedef haline gelir. Sorun çeltikte değil; denetimsiz su kullanımı ve havza bazlı planlama eksikliğindedir."

ORHANGAZİ'DEKİ YASAK TÜRKİYE TARTIŞMASININ AYNASI OLDU

Türkiye'nin dört bir yanında çeltik üretimi su kısıtıyla karşı karşıya. Ancak çözüm modelleri farklılık gösteriyor:

– Trakya'da alan daraltılıyor ama yasak yok.

– Bafra'da uyarı var ama yasak yok.

– Aydın'da kısıtlı sulama var ama yasak yok.

– Çanakkale'de teknoloji var, yasak yok.

ORHANGAZİ'DE İSE İLK ADIM "YASAK" OLDU.

Bu da şu gerçeği ortaya koyuyor:

Türkiye kuraklıkla mücadelede ortak bir politika yürütemiyor; bazı havzalarda su yönetimi adil ve kademeli ilerlerken, bazı havzalarda yük tek taraflı olarak çiftçiye yükleniyor.

Bölge çiftçisinin sorusu hâlâ cevap bekliyor:

"Su kıtlığı varsa hepimiz fedakarlık yapalım. Ama neden fedakarlık sadece çiftçiden başlıyor; sanayiye gelince su hep sınırsız oluyor?"

HABER-MUHARREM DEĞİRMEN / 3. GÖZ HRA