Kırsalın Şehirleştirilmesi mi, Hafızasızlaştırılması mı?

15.07.2025 00:00

Muharrem DEĞİRMEN /GÖZLEM
muharremdegirmen @ gmail.com

Bir köyü haritadan silmek kolaydır. Tabelasını indirirsiniz, muhtarlığını kapatırsınız, "artık mahalle oldunuz" dersiniz, olur biter. Fakat bir köyün belleğini, hafızasını, üretim tarzını, yaşayış biçimini ve ruhunu dönüştürmek hiç de o kadar kolay değildir. Bugün Orhangazi'de gündeme gelen hayvan barınaklarının şehir dışına çıkarılması yönündeki belediye meclisi önerisi, işte bu zihinsel ve kültürel kopuşun neticesidir.

Köylüyü şehirli gibi düşünmeye zorlayan, hayvanı kentsel mekândan uzaklaştırmak isteyen, üretimi koku, görüntü ya da gürültü gibi kavramlarla tanımlayan bir yönetim anlayışı ile karşı karşıyayız. Üstelik bu anlayış yeni değil. On yılı aşkın bir süredir uygulamada olan ve kamuoyunda "Bütünşehir Yasası" olarak bilinen yasal düzenlemenin sonuçları, bu gibi uygulamalarda su yüzüne çıkıyor. Bugün bir maddeyle hayvancılığı şehir dışına taşımaya çalışanlar, yıllar önce bu yasa çıkarken alkış tutanlarla aynı çizgide duruyor.

Orhangazi gibi kırsal gelenekleri güçlü, hayvancılık ve tarım ile iç içe geçmiş bir ilçede, köylerin bir sabah kararıyla mahalleye dönüştürülmesi yalnızca idari bir tasarruf değildir. Aynı zamanda yaşam tarzlarının şehir hukukuna teslim edilmesidir. Oysa köyde yaşayan insanlar, şehir merkezinde oturan bir memur gibi yaşamazlar. Onların sabahları gün doğumuyla başlar, günleri hayvanlarla, toprakla, emekle geçer. Ve evlerinin bahçesindeki barınak yalnızca bir yapı değildir; aynı zamanda geçim kapısı, üretim aracıdır.

Bugün bu barınakların şehir dışına çıkarılması teklif edilirken, aslında köylünün köyle ilişiği kesilmektedir. Mahalleye dönüştürülen köyler, ne şehir olabilmiştir ne de eski kimliğini koruyabilmiştir. Ortaya yarım kalmış, belirsiz, ne yapacağını bilemeyen, destek almadan sorumluluk yüklenen yeni bir kırsal figürü çıkmıştır. Bu yeni figür, tam olarak ne şehirli kabul edilmektedir, ne de üretici kimliğiyle tanınmaktadır. Haliyle yalnızlaşmakta, üretimden kopmakta, çözülmektedir.

Bu sorunun temeli, yasa metinlerinden çok daha derinlerde, zihniyetlerde aranmalıdır. Bir üreticiyi "şehir merkezine yakışmıyorsun" diye uzaklaştırmaya çalışmak, üretimden ziyade vitrine odaklı bir kentleşme modelinin ürünüdür. Oysa kentleşme, üretimi bastırmak değil, onu destekleyerek düzenlemektir. Gerçek şehircilik, köylüyü dışlamakla değil, onu var olan yapıya entegre etmekle başarılır. Fakat bizde bu süreç tam tersi işlemiştir.

Bugün hayvan barınaklarının taşınması bir çevre düzenlemesi gibi gösterilmektedir. Ama gerçek budur ki; bu mesele yalnızca çevre düzeniyle ilgili değildir. Bu, toprağına bağlı yaşayan bir insan topluluğunun, yerinden edilmeden sessizce bastırılmasıdır. Bir bakıma kültürel bir asimilasyon sürecidir bu. Eskiden "köylü milletin efendisidir" denilirdi. Şimdi köylü, şehrin estetik düzenine uymayan bir yük gibi görülmekte.

Belediye meclisinde bu maddeye karşı çıkan seslerin haklılığı, yalnızca siyasi bir tavır değil, aynı zamanda sosyolojik bir duruşun yansımasıdır. Yıllar önce bu yasanın doğuracağı sorunları gündeme getiren, uyarılar yapan bazı gazeteciler, medya kurumları ve kanaat önderleri olmuştu. Bugün o seslere kulak verilmediği için bu sorunlar katlanarak büyüyor. Ama o uyarıların haklılığı şimdi daha açık görülüyor.

Peki köylü ne yapacak? Barınağını taşıyacak ama nereye? Ne karşılığında? Belediyenin sunabileceği somut bir yer, verilebilecek maddi destek, önerilecek bir alternatif üretim modeli var mı? Hayır. O zaman bu karar neyle alınmış oluyor? Sadece yönetmelik dayanağıyla mı? Bu mudur şehirleşme? Üreticiyi yalnız bırakıp, sorunu taşıyarak çözmeye çalışmak gerçek bir çözüm değildir. Bu yalnızca sorunu başka yere süpürmektir.

Bu tartışmalar yeni değil. Tam aksine, bugün yaşananlar, yıllar önce yapılan uyarıların gecikmiş sonuçlarıdır. Orhangazi'de medyanın hafızası niteliğinde çalışan 3. Göz Medya, henüz "bütünşehir" kavramı kamuoyunda netleşmeden önce bu yasanın doğuracağı yapısal sıkıntılara dikkat çekmişti. Bu yayın organı, şehircilik adı altında kırsalın içinin boşaltılacağını, üreticinin şehirli kurallara zorlanacağını, köyün sadece adı değil kaderinin de değişeceğini dile getiriyordu. Ama o yıllarda bu ses yalnız kaldı. Geniş kitleler için yasa, modernleşmenin bir parçasıydı. Fakat 3. Göz Medya'nın tavrı, bir karşı çıkıştan çok, sosyolojik bir direnişti.

İrfan Aydın ise, dönemin yerel basınında adeta bir bellek işlevi gördü. Kaleme aldığı yazılarda, katıldığı toplantılarda, düzenlediği panellerde yalnızca hukuki değil, kültürel boyutlara da temas etti. Köylerin mahalleye dönüştürülmesinin sadece bir yönetim kararı değil, yaşam biçimlerine müdahale olduğunu açıkça ortaya koydu. "Köylüye şehirli gibi davranırsanız onu yalnızlaştırırsınız" diyen Aydın'ın bu sözleri, o dönemde çok az kişi tarafından ciddiye alındı. Fakat zaman geçti, taş yerine oturdu ve bugün İrfan Aydın'ın öngörüleri bir bir gerçekleşti.

Bugün meclis gündemine gelen her madde, geçmişin duyulmayan seslerini yankılıyor. Kimileri "biz böyle olacağını bilmiyorduk" dese de, bu uyarılar arşivlerde, gazete sayfalarında, kamera kayıtlarında hâlâ duruyor. 3. Göz Medya ve İrfan Aydın, yalnızca bir konuyu değil, bir zihniyet değişimini anlatmaya çalıştı. Şimdi bu satırlar okunurken, geçmişin ciddiyeti daha da anlaşılır hale geliyor. Ne yazık ki birçok meselede olduğu gibi, burada da haklı çıkmak teselli değil, geç kalınmışlığın kanıtı oluyor.

Kent yasaları, kırsal yaşamı anlamaz. Çünkü kent, planlamaya dayanır; kırsal ise sezgiye. Kent takvimle ilerler, kırsal mevsimle. Şehir ritmi saate bağlıdır, köy ritmi toprağın sesine. Bu yüzden köylüyü şehir mantığıyla yönetemezsiniz. Onu yalnızca harita üzerinde şehir sınırlarına dahil ettiniz diye şehirli yapamazsınız.

Asıl sorun, köylüye danışılmadan, onun yaşam deneyimi dikkate alınmadan yasa yapılmış olmasıdır. Bu yasa sadece sınırları değil, hayatları değiştirmiştir. Ve bugün gelinen nokta, bu değişimin sancılı bir sonucu olarak karşımızda durmaktadır.

İdare etmek kolaydır, anlamak zordur. Kolay olan, "taşıyın" demektir. Zor olan, neden taşıyamadığını dinlemektir. Kolay olan, "şehir kuralları bunu gerektiriyor" demektir. Zor olan, "bu insanları nasıl koruyabiliriz?" diye sormaktır. Ama bu zor soruyu sormadan alınan her karar, bir gün geri döner, büyür ve başka bir soruna dönüşür. Şimdi yaşanan da budur.

Bu meseleye yalnızca bugünün yönetim sorunu olarak değil, geleceğin üretim ve kimlik meselesi olarak bakmak gerekir. Köylünün üretimden koparılması demek, o bölgenin gıda güvenliğinin zedelenmesi demektir. Yerli üretimin yok olması demektir. Kentin köye, köylünün kente muhtaç hale gelmesi demektir.

İyi niyetle bile alınsa, gerçeklikten kopuk her karar, mağduriyet üretir. Oysa iyi yönetim, yalnızca kanunla değil, sağduyuyla mümkündür. Sağduyu ise ancak yerel hafızayı tanımakla oluşur. O hafıza, köy yollarında, ahır duvarlarında, tarlada çatlayan ellerde saklıdır.

Şimdi yapılması gereken şey bellidir: Köylüyü koruyarak, onun üretim hakkını savunarak, şehrin planlamasını yeniden gözden geçirmek. Yasayı değil, hayatı esas almak. Ve her şeyden önce, köylünün şehirde değil, kendi toprağında yaşamasını mümkün kılmak.

İşte o zaman gerçekten şehirleşmiş oluruz. Çünkü bir toplumu büyüten şey, kentin yüksek binaları değil, köyün verimli topraklarıdır.