Zekâ Kalabalıkta Erir mi? – Ringelmann Etkisinden Günümüze Akıl Tembelliği

12.08.2025 00:00

1913 yılında Fransız mühendis ve tarım bilimcisi Maximilian Ringelmann, atların kolektif performansını inceleyen ilginç bir deney yaptı. Merakı şuydu: Birden fazla at, birlikte çalıştıklarında bireysel olarak daha mı çok, daha mı az güç üretir?

Ringelmann, bir faytonu çeken tek bir atın uyguladığı gücü ölçtü. Sonra aynı faytona iki at koştu. Beklenen, gücün iki katına çıkmasıydı. Ancak öyle olmadı. İki at, birlikte çalışırken, bireysel olarak yalnızca yaklaşık %93'lük bir performans gösterdi. Üç at olduğunda bu oran daha da düştü.

Bu şaşırtıcı sonuçtan yola çıkan Ringelmann, çalışmasını insanlara uygulamaya karar verdi. Bir grup erkeğe halat çektirerek, her birinin ne kadar güç harcadığını ölçtü. Sonuçlar yine aynıydı:

- İki kişi birlikte halat çektiğinde, her biri tek başına gösterdiği çabanın %93'ünü,

- Üç kişi olduğunda %85'ini,

- Sekiz kişi birlikte halat çektiğinde ise her biri sadece %49'unu ortaya koyuyordu.

Yani, grup büyüdükçe bireysel çaba azalıyor, çünkü sorumluluk dağılıyor, görünmezleşiyor. Bu fenomene bugün Ringelmann Etkisi deniyor.

Ringelmann Etkisi, sadece fiziksel güç için değil; zihinsel çaba, sorumluluk duygusu, yaratıcılık ve düşünsel üretkenlik için de geçerlidir. Çünkü insan, kalabalıklaştıkça kendini bırakır. 'Birileri nasılsa düşünür' rehaveti devreye girer.

Bu etkiyi günümüz toplumuna, siyasetine, hatta entelektüel hayatımıza uyarladığımızda oldukça düşündürücü bir tabloyla karşılaşıyoruz. Özellikle siyasi partilerde, kurumlarda, hatta sosyal hareketlerde…

Bazen çok zeki, donanımlı, idealist insanların bir araya geldiğini görürüz. Ancak bu birliktelikten beklenen sinerji doğmaz. Çünkü herkes birbirine güvenir, kimse 'ben düşüneyim' demez. Bu da Ringelmann'ın tanımladığı 'çaba kaybı'nın aynısıdır. Bireysel akıl ve mücadele gücü kalabalığın içinde erir.

Zamanla toplumun geneline de sirayet eder bu düşünsel tembellik. İnsanlar düşünmeyi bırakır, akletmeyi bırakır, sorgulamayı bırakır. Nihayetinde:

- "Birileri nasıl olsa düşünür" denir.

- Ardından, "Birileri nasıl olsa doğruyu bilir" düşüncesi yerleşir.

- En sonunda ise "Ne derlerse doğrudur" noktasına gelinir.

Toplum böylece edilgenleşir, sorgulamayan, düşünmeyen, itaatkâr bir kalabalığa dönüşür. Bu zihinsel çözülme de toplumun en büyük zaafıdır.

Oysa tarih bize şunu gösteriyor: Büyük dönüşümler, büyük kalabalıklarla değil; az ama öz, mücadeleci ve düşünmeyi kendine görev bilen bireylerle başlamıştır. Ringelmann Etkisi'ni tersine çevirebilecek yegâne şey de budur: Kendi payına düşen sorumluluğu üstlenen bireyler.

Çünkü zeka, ancak kullanıldıkça işler. Cesaret, ancak yalnızken anlamlıdır. Akıl, ancak havale edilmediğinde kıymetlidir.

Toplumun kurtuluşu çokluktan değil, bilinçli azlıktan geçer. Herkesin sustuğu yerde düşünmeye cesaret edenler, geleceği belirleyecektir.