ÇOCUK HAKLARI KÂĞITTA VAR, SAHADA EKSİK

27.11.2025 00:00

Türkiye'de çocuk olmak, çoğu zaman devlet raporlarının soğuk satırlarında geçen bir istatistik olmaktan çok daha fazlası. Bu topraklarda büyümek; kimi için masum bir oyun çağını, kimisi için ise hayatın daha ilk adımında omuzlara yüklenen ağır sorumlulukları ifade ediyor. Çocuk hakları üzerine yıllardır konuşuyoruz, raporlar yayınlıyoruz, özel günlerde sosyal medya paylaşımlarıyla vicdan tazeliyoruz fakat sahada yaşananlar, bu ülkedeki çocukların hâlâ korunmaya muhtaç olduğunu, hâlâ görülmediğini, hâlâ duyulmadığını gösteriyor.

Bugün Türkiye'de binlerce çocuk, tam da gözümüzün önünde hayatı omuzlarında taşıyor. Kimi tarlada çalışıyor, kimi sokaklarda mendil satıyor, kimi maden ocaklarında babasıyla birlikte ölümü göze alıyor, kimi okula aç gidiyor. Kimisi de evladını koruyamayan sistem yüzünden istismar kurbanı oluyor. Bu tablo, yalnızca sosyal bir yara değil; devletin, toplumun, ailelerin ve kurumların ortak sorumluluğuyla büyüyen bir ülke ayıbı.

Bazı çocuklar Türkiye'de çocukluğu hiç yaşamadan büyüyor. Örneğin mevsimlik tarım işçisi çocuklar… Şanlıurfa'dan Adana'ya, Mardin'den Bursa'ya kadar her sezon aileleriyle yollara düşen bu çocuklar, gün doğmadan tarlaya gidiyor, 35 derecenin üstünde güneşin altında çalışıyor ve çoğu zaman ne eğitim hakkından ne de güvenli bir yaşam hakkından yararlanabiliyor. Tarlada zehirli ilaçlardan etkilenenler var; römorklarda, traktör kasalarında yollarda hayatını kaybedenler var.

Mesaisini okul yerine tarlada yapan binlerce çocuk, Türkiye'nin çocuk hakları karnesindeki en acı gerçeklerden biri.

Bir başka somut örnek, büyük şehirlerin göbeğinde mendil satan, su satan, çöplerden plastik toplayan çocuklar… Bu çocukların çoğu göç mağduru, savaş mağduru, yoksulluk mağduru. Onların yüzündeki çizgiler, yaşlarından onlarca yıl büyük. Çocukluğun en parlak dönemi, onların avuçlarında sadece bir ekmek parasına dönüşmüş durumda.

Türkiye, Birleşmiş Milletler Çocuk Haklarına Dair Sözleşme'ye taraf bir ülke. Kâğıt üzerinde çocukların korunması, eğitimi, beslenmesi, sağlığı, güvenliği her şey net tanımlı. Fakat sahaya geldiğimizde bu hakların çoğunun karşılığı yok.

Mesela İstanbul'da yurtlarda kalan çocuklarla ilgili ortaya çıkan istismar vakaları… Ülkenin en büyük metropolünde bile çocuklar güvenli bir barınma hakkına sahip değil. Erzurum'daki bir cemaat yurdunda dövülerek öldürülen çocuğu hatırlıyor musunuz? Ya da Ankara'da bir özel yurtta yıllarca süren istismar zincirini? Bu olayların her biri, "çocuk koruma sistemi"nin sadece kağıt üzerinde olduğunu gösteriyor.

Ayrıca eğitim çağındaki çocukların yüzde 30'a yakın bölümü hâlâ okulu terk riski altında. Özellikle kız çocukları için bu risk çok daha yüksek. Erken yaşta evliliklerin hâlâ sürdüğü bölgelerde, birçok çocuk eğitim hakkından koparılıyor ve hayata eksik başlıyor.

Türkiye'de çocuklar yaşarken korunmadığı gibi, ölürken de hak ettiği şekilde soruşturulmuyor. Mersin'de tarım işçisi aileyi taşıyan traktör kasasının devrilmesiyle hayatını kaybeden 13 yaşındaki Ayşe. Zonguldak'ta babasıyla çalıştığı maden ocağında göçük altında kalan 15 yaşındaki çocuk işçi. Van'da beslediği atın çifte atması sonucu çobanlık yaparken ölen 12 yaşındaki çocuk. Bu örneklerin her biri gazetelerde birkaç satır yer buluyor, sonra unutuluyor.

Ama aslında bu çocuk ölümleri, Türkiye'deki ihmalin, denetimsizliğin, çocuk hakları mekanizmalarının çöküşünün en acı göstergesi.

Türkiye'de çocuk hakları konusunda sıkça konuşulsa da, çocuklar hâlâ riskin tam merkezinde. Yoksulluk, kanun boşlukları, kurum ihmal ve suistimalleri, eğitime erişimde eşitsizlik, çocuk işçiliği, istismar… Bu başlıkların her biri tek başına bir rapor konusu olabilir.

Ancak burada asıl mesele şu: Çocuk hakları bir rapor konusu, bir kampanya konusu, bir sosyal medya etiketi değil; bir milletin geleceğidir. Çocuklarını koruyamayan, onların güvenliğini sağlayamayan, büyüme hakkını desteklemeyen hiçbir ülke ilerleyemez.

Asıl görev devletindir. Sonra toplumundur. Ve en önemlisi vicdan sahibiyiz diyen herkesindir. Çünkü bir ülkede çocukların kaderi, o ülkenin vicdan ortalamasını gösterir.

Bugün Türkiye'de çocuk olmak zor. Ama bu zor gerçeği değiştirmek mümkün. Yeter ki çocuklara gerçekten çocuk gibi davranılsın, hakları korunsun, ihmal edenler cezasını bulsun ve bu ülke çocukların geleceğe güvenle baktığı bir yurda dönüşsün.

Çünkü geleceğin Türkiye'sini kuracak olan, bugün korunamayan o küçücük ellerdir.